Przez trzy dni ( 21-23. 11.2024 r. ) Uniejów i Spycimierz były sercem rozmów o przyszłości kultury niematerialnej. VIII Seminarium Spycimierskie zgromadziło uczestników z całej Polski oraz delegację z włoskiego stowarzyszenia „Infioritalia”, oferując przestrzeń do inspirujących dyskusji, wymiany doświadczeń i edukacji.

VIII Seminarium Spycimierskie – forum owocnych spotkań i zacieśnienie współpracy

Wyjątkowy program artystyczny, prezentacja osiągnięć projektu Centrum Kompetencji Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego oraz pasja uczestników uczyniły to wydarzenie świetną okazją do refleksji i działania na rzecz ochrony i promocji dziedzictwa niematerialnego.

I dzień

Konferencja rozpoczęła się w Centrum „Spycimierskie Boże Ciało” w Spycimierzu, które dysponuje nowoczesną salą audytoryjną wyposażoną w sprzęt audiowizualny. Pierwszym punktem programu było zwiedzanie stałej wystawy poświęconej tradycji układania kwiatowych dywanów na procesje Bożego Ciała oraz sali dedykowanej niematerialnemu dziedzictwu kulturowemu w Polsce. Uczestników oprowadzał Jędrzej Kałużny, dyrektor placówki.

Na sali zgromadzili się depozytariusze, samorządowcy oraz przedstawiciele instytucji kultury z całej Polski. Przyjechali, aby zapoznać się z osiągnięciami projektu, wymienić doświadczenia oraz porozmawiać o przyszłości ochrony dziedzictwa. Oficjalnego otwarcia dokonała Beata Szymczak, dyrektorka Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Uniejowie i koordynatorka projektu.

Na stole prezydialnym uwagę gości przyciągnęły nowe wydawnictwa. Beata Szymczak oraz Jędrzej Kałużny zapowiedzieli premierę dwóch publikacji: trzeciego tomu spycimierskiego pt. „Ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego – kodeks etyczny, komunikacja i transfer wiedzy” oraz najnowszego wydania Biuletynu Uniejowskiego. Beata Szymczak omówiła znaczenie kodeksu etycznego, podkreślając jego rolę w zarządzaniu i ochronie tradycji. Redaktor naczelna biuletynu, dr Marta Borowska-Stefańska, zwróciła uwagę na wyjątkowość współpracy gminy Uniejów z Uniwersytetem Łódzkim przy wydawaniu tego czasopisma oraz na jego znaczenie w promowaniu lokalnego dziedzictwa.

Andrzej Szoszkiewicz, pomysłodawca seminariów spycimierskich, zaprezentował trzy inicjatywy:

- Centrum Kompetencji Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, które integruje naukowców, ekspertów, samorządowców i depozytariuszy w celu wymiany wiedzy i doświadczeń.

- Stowarzyszenie „Szlak Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Polsce”, którego celem jest rozwój turystyki kulturowej i promocja polskiego dziedzictwa na arenie międzynarodowej.

- Konkurs „Polska Nagroda Kultury Niematerialnej «Siła Tradycji»”, nagradzający osoby i instytucje zaangażowane w ochronę dziedzictwa kulturowego.

Ostatnim punktem przed przerwą było wystąpienie prof. Bogdana Włodarczyka z Uniwersytetu Łódzkiego. Profesor omówił wieloletnią współpracę gminy Uniejów z Uniwersytetem Łódzkim w zakresie badań geograficznych i przestrzennych, zwracając uwagę na zastosowanie nowoczesnych technologii, takich jak drony, w monitorowaniu ruchu pieszego i samochodowego podczas uroczystości Bożego Ciała w Spycimierzu. Wyniki tych badań pomagają w usprawnieniu organizacji wydarzenia i zwiększaniu bezpieczeństwa odwiedzających.

Po przerwie uczestnicy mieli okazję zapoznać się z bogatym wachlarzem tradycji, m.in. snutką golińską, projektami włókienniczymi z Łodzi, sokolnictwem, tradycjami Kurpi, Sejmikami Wiejskich Zespołów Teatralnych w Tarnogrodzie oraz Światowym Festiwalem Wikliny.

II dzień

Dzień stał pod znakiem debaty oraz warsztatów w ramach Centrum Kompetencji Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego pt. „Nauka i praktyka dla niematerialnego dziedzictwa kulturowego”. Wzięli w nim udział depozytariusze, pracownicy samorządów i instytucji działających na rzecz ochrony tradycji wpisanych na Listy UNESCO lub aspirujących do wpisu. Zajęcia odbyły się w sali konferencyjnej Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Uniejowie.

Punktem wyjścia do debaty były strategiczne dokumenty opracowane przez zespoły ekspertów pod kierunkiem prof. Katarzyny Smyk i Andrzeja Szoszkiewicza. Dokumenty te obejmowały:-  Strategię komunikacji w ramach partycypacyjnego zarządzania tradycjami niematerialnego dziedzictwa kulturowego wpisanymi na Listę reprezentatywną (opracowaną przez Andrzeja Szoszkiewicza),

- Kodeks etyki ochrony tradycji wpisanych na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości (opracowany przez prof. Katarzynę Smyk).

Andrzej Szoszkiewicz, autor strategii komunikacji i prowadzący debatę, rozpoczął od pytania do uczestników: Dlaczego potrzebna jest dobra komunikacja na temat przygotowań i otrzymania wpisu na listę UNESCO? Przedstawił wyniki ankiety dotyczącej strategii komunikacji, które wykazały, że wpis na Listę UNESCO jest nie tylko narzędziem ochrony dziedzictwa kulturowego, ale również sposobem na wzmacnianie tożsamości kulturowej i promowanie współpracy międzynarodowej. Uczestnicy zgodzili się, że wpis nie powinien być traktowany jako zwieńczenie działań ochronnych, lecz raczej jako ich etap – wymagający dalszej kontynuacji i rozwoju.

W części warsztatowej uczestnicy analizowali plan komunikacji dla tradycji plecionkarstwa, która w marcu tego roku została rekomendowana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do wpisu na Listę reprezentatywną UNESCO. Plan ten identyfikuje grupy docelowe, rekomenduje działania oraz zawiera harmonogram ich realizacji. Uczestnicy zgłaszali uwagi i sugestie, które pozwoliły na doprecyzowanie założeń planu. Dyskusje te przyczyniły się do lepszego zrozumienia, jak skutecznie zarządzać komunikacją wokół tradycji aspirujących do wpisu na Listę UNESCO.

Druga część warsztatów, prowadzona przez prof. Katarzynę Smyk z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, była poświęcona kodeksowi etycznemu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Kodeks jest zbiorem ogólnych, kierunkowych zasad szeroko akceptowanych jako wskazówki dotyczące dobrych praktyk dla rządów, organizacji oraz jednostek zaangażowanych w zapewnienie żywotności niematerialnego dziedzictwa. Dokument ten uwzględnia również uznanie wkładu dziedzictwa w budowanie pokoju i rozwój zrównoważony.

Prowadząca zaprezentowała metodykę budowania podstaw kodeksu, dostosowanego do potrzeb polskich depozytariuszy i wspierających ich instytucji. Omówiła również wstępną analizę wyników działań podjętych w latach 2023–2024 w ramach projektu uniejowskiego, w tym szczegółowe rekomendacje dotyczące wdrażania zasad etycznych.

W debacie dotyczącej kodeksu etycznego wzięli udział zaproszeni eksperci: doc. PhDr. Daniel Drápala, Ph.D. z Uniwersytetu Masaryka w Brnie (Czechy) i dr Andrzej Iwo Szoka z Muzeum Krakowa.

Wnioski z dyskusji podkreśliły potrzebę dalszego rozwijania kodeksu oraz jego szerokiego promowania wśród depozytariuszy, samorządów i instytucji kulturalnych. Warsztaty te okazały się ważnym krokiem w kierunku zacieśnienia współpracy między wszystkimi interesariuszami zaangażowanymi w ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

III dzień

Trzeci dzień Seminarium, tradycyjnie nazywany Dniem Spycimierzan, został dedykowany społeczności parafii Spycimierz i odbył się w ich tradycyjnym miejscu spotkań – Sali OSP. Wydarzenie miało na celu integrację lokalnej społeczności, prezentację wyników działań oraz wspólną refleksję nad ochroną dziedzictwa.

Uroczystego powitania gości dokonały Beata Szymczak, dyrektorka Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Uniejowie, oraz Joanna Winnicka, prezeska Parafialnego Stowarzyszenia Spycimierskie Boże Ciało. Obie podkreśliły znaczenie spotkań takich jak Dzień Spycimierzan dla promocji i ochrony lokalnego dziedzictwa kulturowego.

Pierwszym punktem programu była prezentacja prof. Jerzego Sikory, który przedstawił wyniki wieloletnich badań archeologicznych grodu spycimierskiego. Profesor zaprezentował kluczowe odkrycia, w tym datowanie budowy grodu na ok. 1036 r., co czyni go jednym z najstarszych takich obiektów w regionie. Zebrani mieli okazję poznać szczegóły dotyczące życia i funkcjonowania osady w tamtym okresie, co wzbogaciło wiedzę o lokalnej historii.

Kolejnym punktem programu były warsztaty w ramach Centrum Kompetencji Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, które poprowadził historyk Tomasz Wójcik. Tematyka warsztatów obejmowała: programy edukacyjne dla placówek kulturalnych, metody promocji niematerialnego dziedzictwa kulturowego wśród młodzieży.

Tomasz Wójcik przybliżył również działalność Centrum Kompetencji Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, podkreślając jego rolę w wspieraniu depozytariuszy oraz szerzeniu wiedzy na temat ochrony dziedzictwa.

Następnie głos zabrała Aleksandra Zielonka z Centrum „Spycimierskie Boże Ciało”, która podsumowała pierwsze miesiące działalności placówki. Przedstawiła osiągnięcia w zakresie edukacji, organizacji wydarzeń oraz promocji tradycji układania kwiatowych dywanów na procesje Bożego Ciała. Jej wystąpienie spotkało się z dużym zainteresowaniem i uznaniem zgromadzonych.

Kolejnym punktem programu była prezentacja trzeciego tomu spycimierskiego pt. „Ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego – kodeks etyczny, komunikacja i transfer wiedzy”. Publikację omówili Beata Szymczak oraz Andrzej Szoszkiewicz, wskazując na znaczenie zawartych w niej treści dla dalszego rozwoju działań ochronnych. Zainteresowani mogli otrzymać egzemplarz wydawnictwa, co spotkało się z dużym entuzjazmem.

Część artystyczna została zainicjowana przez miasto Tarnogród – Polską Stolicę Teatrów Wiejskich. Tomasz Legieć, wiceburmistrz Tarnogrodu oraz Renata Ćwik, dyrektorka Tarnogrodzkiego Ośrodka Kultury, przybliżyli historię Sejmików Wiejskich Zespołów Teatralnych, które od 50 lat stanowią unikatowy model ochrony dziedzictwa teatralnego. Sejmiki zostały wpisane jako pierwsza dobra praktyka do Krajowego Rejestru Dobrych Praktyk i aspirują do wpisu na Rejestr Dobrych Praktyk w dziedzinie Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Po tym wprowadzeniu nadszedł długo wyczekiwany moment – przedstawienie teatralne pt. „Święty od wszystkiego” w wykonaniu Wiejskiej Grupy Teatralnej „Zorza” z Dereźni k. Biłgoraja (województwo lubelskie). Spektakl został entuzjastycznie przyjęty przez publiczność, która nagrodziła aktorów gromkimi oklaskami. Liczne rozmowy po przedstawieniu świadczyły o głębokim wrażeniu, jakie wywarł na zgromadzonych.

Dzień zwieńczył poczęstunek, podczas którego goście mieli okazję kontynuować rozmowy, dzielić się wrażeniami z dnia i nawiązywać nowe kontakty. Spotkanie zakończyło się w atmosferze wzajemnej inspiracji i zachęty do dalszych.

Liczna frekwencja, bogaty program i zaangażowanie uczestników pokazały, że Seminaria Spycimierskie są ważnym elementem budowania współpracy między depozytariuszami tradycji, ekspertami i samorządowcami, a także platformą wymiany doświadczeń oraz inspiracji w zakresie ochrony i promocji niematerialnego dziedzictwa kulturowego. To chyba największa oddolna inicjatywa środowiska zaangażowanego w tę tematykę, która przyczynia się do wzmacniania tożsamości kulturowej oraz rozwijania nowych strategii ochronnych. To miejsce, gdzie rodzą się nowe pomysły, które realnie wpływają na rozwój i promocję dziedzictwa zarówno na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym.

Projekt „Centrum Kompetencji Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego” realizowany jest przez Miejsko-Gminną Bibliotekę Publiczną w Uniejowie w ramach programu Kultura ludowa i tradycyjna.

„Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury”.

Andrzej Szoszkiewicz